Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog
CSFM(4) 03-13 – Papur 1
TYSTIOLAETH YSGRIFENEDIG I'R PWYLLGOR CRAFFU AR WAITH Y PRIF
WEINIDOG: PROSIECTAU SEILWAITH O BWYS YNG NGOGLEDD CYMRU
Rhagarweiniad
- Pwrpas y
papur hwn yw cyflwyno tystiolaeth ysgrifenedig ar brosiectau
seilwaith o bwys yn y Gogledd gerbron y Pwyllgor Craffu ar waith y
Prif Weinidog. Mae'n cwmpasu'r mentrau strategol cenedlaethol sydd
o fantais i Gymru gyfan a gweithgareddau buddsoddi penodol mewn
seilwaith yn y Gogledd.
Buddsoddi yn Seilwaith Cymru
- Buddsoddiad
mewn seilwaith sydd wedi'i dargedu'n briodol yw un o'r prif ffyrdd
y gall llywodraeth gyfrannu at dwf a swyddi. Mae hefyd yn hanfodol
ar gyfer darparu gwasanaethau cyhoeddus effeithlon a chyfoes. Am y
rheswm hwn, fel llywodraeth rydym wedi sicrhau bod buddsoddi mewn
seilwaith yn cael rôl flaenllaw yn ein cynlluniau i ysgogi a
chryfhau'r economi a mynd i'r afael â thlodi, gan
ganolbwyntio ein hadnoddau cyfyngedig drwy'r Cynllun Buddsoddi yn
Seilwaith Cymru.
- Fe wnaeth economi
Cymru ddioddef yn enbyd yn dilyn y dirwasgiad byd-eang yn yr
economi. Mae toriadau sylweddol i'n cyllideb cyfalaf gan Lywodraeth
y DU - traean yn is mewn termau real erbyn 2015-16 -
wedi ychwanegu at dwf araf yr economi. Yn ystod y deng mlynedd o
2012-13 i 2021-22, rydym yn amcangyfrif y bydd £4 biliwn yn
llai o gyfalaf ar gael gan Lywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi na'r
hyn oedd ar gael yn y degawd blaenorol. Mae'n debygol y bydd
amodau'r economi'n parhau i fod yn anodd a'r cyllidebau'n parhau i
fod yn dynn. Felly, ein blaenoriaeth o hyd yw gwneud y cyfan
o fewn ein gallu i gryfhau'r economi yng Nghymru a chreu amgylchedd
ar gyfer twf a swyddi.
- Mae dull
Llywodraeth Cymru o gynllunio buddsoddiad yn cydnabod
Seilwaith Economaidd a Chymdeithasol:
·
Seilwaith Economaidd - ein diffiniad o hyn yw rhwydweithiau
ffisegol sy'n cynnal ac yn datblygu gweithgaredd economaidd, fel
ffyrdd, rheilffyrdd, meysydd awyr, porthladdoedd, trydan, TGCh,
cyflenwad dŵr a glanweithdra.
·
Seilwaith Cymdeithasol - ein diffiniad o hyn yw asedau
ffisegol sy'n cynnal a datblygu pobl o fewn Cymru, fel ysgolion,
ysbytai a thai.
Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru
- Lansiwyd y
cynllun hwn yn 2012 gan y Gweinidog Cyllid ac mae'n amlinellu dull
newydd o weithio lle'r ydym:
·
yn glir am ein blaenoriaethau ar gyfer buddsoddi yn y
seilwaith er mwyn hybu’r economi a chynnal swyddi, gwneud ein
trefn yn fwy tryloyw drwy ddarparu llif manwl o’r prosiectau
a gyflwynir dros y tair blynedd nesaf a phennu’r
‘cyfeiriad’ ar gyfer y tymor hir;
·
yn glir am sut y byddwn yn talu am y buddsoddiad yn ein
seilwaith drwy ddefnyddio’n hadnoddau presennol yn fwy
effeithlon a chwilio am ddulliau ariannu arloesol a’u rhoi ar
waith; ac
·
yn glir am ein dull o ddatblygu a gwireddu cynlluniau
sy’n sicrhau’r budd cyhoeddus mwyaf posibl drwy
ddefnyddio’r arferion gorau
- Cyhoeddwyd
Adroddiad Blynyddol cyntaf Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru ar
11 Mehefin 2013. Un maes nodedig lle ceir cynnydd ac y rhoddir sylw
iddo yn yr adroddiad yw mwy o gydweithredu ar draws Llywodraeth a
thu hwnt i ddatblygu dealltwriaeth strategol ar y cyd o gyfleoedd
ac anghenion seilwaith. Mae'r adroddiad hefyd yn rhoi manylion am
gryfhau'r gwaith o werthuso a blaenoriaethu buddsoddiadau seilwaith
ar draws y Llywodraeth, Rhaglenni Ewropeaidd a blaenoriaethau
ehangach Llywodraeth Cymru o ran cyflawni.
- Mae'r
fframwaith buddsoddi a amlinellir yn y Cynllun Buddsoddi yn
Seilwaith Cymru bellach yn cael ei gymhwyso ar gyfer dyrannu ein
cyllid cyfalaf. Ers cyhoeddi'r Cynllun y llynedd, mae buddsoddiad
ychwanegol mewn seilwaith, sy'n werth oddeutu £1.3 biliwn,
wedi'i lywio gan y broses hon. Mae'r £1.3bn hwn yn cynnwys
buddsoddiad ychwanegol o gronfeydd cyfalaf, sef cyfanswm o dros
£460 miliwn, a ariennir yn rhannol drwy drosglwyddo cyllid a
arbedwyd - drwy reoli'n ddarbodus mewn meysydd eraill o wariant -
yn fuddsodiad cyfalaf.
- Gwnaed y
dyraniadau cyfalaf ychwanegol hyn yn unol â'n saith
blaenoriaeth buddsoddi craidd:
·
£88.7m ar gyfer gwelliannau i rwydwaith trafnidiaeth
Cymru, yn ogystal â £29m i amddiffyn rhwydweithiau
seilwaith rhag llifogydd ac erydu arfordirol;
·
£10m yn ychwanegol i wella rhwydweithiau
telegyfathrebu;
·
£15m i gefnogi datblygiad y diwydiant ynni yng
Nghymru;
·
£46m i ddatblygu ein Hardaloedd Menter a rhwydwaith
ehangach cymorth busnes;
·
£99.7m i gefnogi mwy o fuddsoddiad mewn tai;
·
£98m i wella ansawdd yr ystâd addysg, yn enwedig
ysgolion; a
·
£75.3 i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus mwy effeithlon a
darbodus
- Yn y tymor
byr rydym yn amcangyfrif y bydd y buddsoddiadau hyn yn creu tua
8,000 o swyddi yn ystod y camau adeiladu. Yn y tymor hir, byddant
yn hybu tŵf ac yn cefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaethau
cyhoeddus mwy effeithlon. Bydd manylion y cynlluniau ar gyfer
buddsoddiad cyfalaf ychwanegol yn y Gyllideb yn yr
Hydref.
Dulliau Ariannu Arloesol ar gyfer seilwaith o bwys
- Rydym yn
gwneud cynnydd sylweddol wrth ddatblygu opsiynau ariannu newydd ac
arloesol i gefnogi'r blaenoriaethau seilwaith strategol a nodir yn
y Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru. Mae'r dulliau cydweithredol
hyn yn darparu tua £900m o fuddsoddiad ychwanegol mewn
meysydd blaenoriaeth yn ystod yr ychydig flynyddoedd
nesaf.
- Yn 2012
lansiwyd Menter Leol Benthyciadau gan y Llywodraeth a fydd yn
golygu y bydd tua £170 miliwn o fuddsoddiad mewn gwelliannau
i'r priffyrdd yn ystod y tair blynedd nesaf. Dyma enghraifft dda
o'r hyn y mae modd ei gyflawni pan fydd y sector cyhoeddus yn
gweithio gyda'i gilydd i gefnogi prosiectau a fydd o fantais i
gymunedau lleol ac yn sicrhau'r mathau o ganlyniadau sydd eu hangen
arnom i gynnal y tŵf yn ein heconomi. Yn y Gogledd, bydd hyn
yn arwain at £45m yn ychwanegol o fuddsoddiad mewn ffyrdd
lleol rhwng 2012-13 a 2014-15 - buddsoddiad na fyddai wedi digwydd
heb ein hymyrraeth ni.
- Mae sicrhau
bod mwy o dai cymdeithasol ar gael yn flaenoriaeth buddsoddi
allweddol arall. Dyna pam ein bod yn rhoi mecanwaith newydd ar
waith a fydd yn sicrhau £100m yn ychwanegol o fuddsoddiad ar
gyfer darparu dros 1,000 o dai fforddiadwy ledled Cymru dros y tair
blynedd nesaf. Bydd y buddsoddiad hwn yn arwain at bron 200 o
gartrefi newydd yn y Gogledd.
- Bydd
Rhaglen Ysgolion ar gyfer yr 21ain Ganrif yn gweld £1.4bn yn
cael ei fuddsoddi yn y seilwaith addysg ledled Cymru. Drwy
ddefnyddio model Menter Leol Benthyciadau gan y Llywodraeth rydym
yn rhoi hwb o tua £200m i fuddsoddiad a fydd yn arwain at
gyflawni'r rhaglen hon erbyn 2018-19, ddwy flynedd ynghynt na'r
disgwyl.
- Rydym yn
parhau i ddatblygu'r rhain a mentrau eraill mewn cydweithrediad
â rhanddeiliaid sector cyhoeddus a phreifat. Hefyd, rydym yn
parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i dderbyn argymhellion Comisiwn
Silk. Mae hyn yn hanfodol er mwyn cryfhau ein dulliau o hybu
tŵf a swyddi. Mae sicrhau'r gallu i fenthyca ar gyfer
buddsoddiadau strategol allweddol yn hollbwysig os ydym yn mynd i
ddatblygu rhwydweithiau seilwaith cynaliadwy ar gyfer y
dyfodol.
Cynllunio buddsoddi mewn seilwaith
- Mae
cynllunio buddsoddiad cenedlaethol mewn seilwaith yn fater
cymhleth, hyd yn oed yn fwy felly yng Nghymru, lle mae Llywodraeth
Cymru ond yn rheoli rhai rhwydweithiau'n uniongyrchol, ac eraill
wedi'u datganoli'n rhannol neu'n gyfan gwbl. Mae hyn yn cynnwys
rhwydweithiau dosbarthu cyfleustodau, fel dŵr ac ynni, yn
ogystal ag asedau allweddol, fel porthladdoedd, ar lan y dŵr
ac ar wely'r môr o amgylch Cymru. Yn ogystal â hyn, lle
mae endidau Cymru yn berchen ar yr ased tir, gall y gyfundrefn sy'n
caniatáu buddsoddi yn y seilwaith hefyd fod allan o reolaeth
Cymru, gyda'r rheilffyrdd a phrosiectau ynni yn ddau o'r pethau
mwyaf nodedig.
- Mae'n
ofynnol cael cymeradwyaeth Llywodraeth y DU ar gyfer yr holl
fuddsoddiadau mewn ynni sydd dros 50MW. Mae'r sector Ynni
Adnewyddadwy yn enghraifft allweddol, lle mae cymhlethdodau'r
gyfundrefn ganiatáu sydd i raddau helaeth heb ei datganoli
yn gallu llesteirio buddsoddiad, gan ychwanegu amser, cost a risg
i'r hyn sydd eisoes yn brosiectau heriol. Rydym yn dal i alw ar
Lywodraeth y DU i ymestyn pwerau Llywodraeth Cymru i gynnwys
caniatâd i brosiectau Ynni, i gyd-fynd â gwledydd
datganoledig eraill. Er bod y rhagolygon yn wych ar gyfer buddsoddi
mewn ynni carbon isel yng Nghymru, mae polisi cyfredol y DU ar ynni
yn ein rhoi dan anfantais ddifrifol.
- Yn achos
sectorau sydd heb eu datganoli neu sydd wedi'u datganoli'n rhannol,
rydym yn dal i weithio ar y cyd â darparwyr rhwydwaith a
gwasanaethau yn ogystal â Llywodraeth y DU i geisio cael y
manteision gorau i Gymru. Yn fwyaf nodedig, yn sgil ymgysylltiad
cryf â Llywodraeth y DU, rydym wedi llwyddo i drydaneiddio
prif linellau y Cymoedd a'r Great Western fel rhan o gynlluniau
buddsoddi Network Rail. Fodd bynnag, er bod hwn yn gam ymlaen i'w
groesawu ac yn cydnabod seilwaith Cymru yng nghynlluniau ehangach y
DU, rydym yn parhau i bwyso'n gryf am foderneiddio seilwaith
rheilffordd Gogledd Cymru fel blaenoriaeth ar gyfer buddsoddi yn y
rheilffyrdd yn y dyfodol.
- Lle mae
awdurdod wedi'i ddatganoli, mae Llywodraeth Cymru yn datblygu
buddsoddiadau mewn cydweithrediad â phartneriaid cyflenwi.
Rydym wedi cydweithio'n agos â chonsortia trafnidiaeth lleol,
fel Taith yn y Gogledd, i gydnabod blaenoriaethau lleol allweddol a
datblygu atebion cydweithredol. Ar lefel ranbarthol rydym wedi
ymrwymo i sicrhau deialog barhaus â rhanddeiliaid, gan
ddefnyddio'r wybodaeth a'r arbenigedd ar draws yr holl ranbarthau a
sectorau i lunio a mireinio ein dull ni o weithredu wrth inni symud
ymlaen.
- Fel rhan o
ddatblygiad parhaus Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru, mae
dealltwriaeth gynhwysfawr o gynlluniau buddsoddi'r presennol a'r
dyfodol yn cael ei datblygu ledled Cymru. Bydd hyn yn rhoi mwy o
wybodaeth i lywio penderfyniadau strategol ac yn cael y
canlyniad gorau yn sgil diffyg cyllid, gan gynnwys drwy fanteision
cymunedol a chyfleoedd y gadwyn gyflenwi. Mae'r trydydd cyhoeddiad
o'r Llif o Brosiectau Arfaethedig, a gyhoeddwyd fis diwethaf, yn
cynnwys am y tro cyntaf gipolwg o gynlluniau buddsoddi ar draws
llywodraeth genedlaethol a llywodraeth leol http://wales.gov.uk/funding/wiipindex/pipeline/?skip=1&lang=cy).
Mae 46 o gynlluniau Llywodraeth Leol yn y Gogledd yn cael eu
cynnwys yn y llif o brosiectau arfaethedig sy'n ymwneud â
buddsoddi bron £450m, gan ddangos rôl arwyddocaol
cynlluniau Llywodraeth Leol o ran buddsoddi mewn
seilwaith.
Buddsoddiad Seilwaith penodol yn y Gogledd
- Mae
enghreifftiau isod o fuddsoddiadau allweddol mewn seilwaith yn y
Gogledd:
- Menter
Cyflymu Cymru - Drwy
gydweithredu â BT rydym yn hwyluso cynllun gwerth
£425m (y bartneriaeth
fwyaf o'i bath yn y DU), a fydd yn trawsnewid sefyllfa band-eang ar
draws Cymru. Bydd hyn yn gwneud Cymru yn un o'r gwledydd â'r
cysylltiadau gorau yn Ewrop. Bydd yn golygu y gall 96% o fusnesau a
chartrefi Cymru gael mynediad i'r gwasanaethau a'r cyfleoedd a
ddarperir gan dechnolegau digidol drwy wasanaeth band-eang ffeibr
erbyn diwedd 2015. Y Gogledd oedd y rhanbarth cyntaf yng Nghymru i
elwa o'r buddsoddiad hwn, gyda chabinetau band-eang ffeibr newydd
yn cael eu gosod ym Mangor ym mis Chwefror. Mae rhagor o ardaloedd
i elwa o gam cyntaf y buddsoddiad yn cynnwys Caernarfon, Dolgellau
a Phorthaethwy.
- Trafnidiaeth - Rydym yn
buddsoddi yn yr A55, prif wythïen trafnidiaeth yn y Gogledd.
Rydym wedi dyrannu £25m yn ychwanegol dros y 2 flynedd nesaf
i sicrhau bod yr ased hwn yn parhau i fod yn addas i'r
diben.
Hefyd, rydym yn buddsoddi £45m yng nghynllun ailddyblu'r
rheilffordd rhwng Wrecsam a Saltney. Bydd y buddsoddiad hwn yn
gweld gwelliannau i gyflymder y llinellau rhwng Wrecsam a Gobowen a
signalau gwell yn Nhŷ Croes ar Ynys Môn. Mae hyn yn rhan
o'n hamcan strategol ehangach i wella cysylltiadau rhwng y gogledd
a'r de.
- Yr
Amgylchedd - Rydym yn
buddsoddi £160m i amddiffyn ein hasedau seilwaith rhag difrod
gan lifogydd. Dros y 12 mis diwethaf rydym wedi dyrannu £25m
yn ychwanegol i wella amddiffynfeydd llifogydd ac arfordirol ar
draws Cymru, gan gynnwys prosiectau ym Mae Colwyn a Borth. Mae'r
buddsoddiad hwn wedi lleihau'r risg i dros 520 o gartrefi, busnesau
a seilwaith pwysig fel yr A55, Rheilffordd Arfordir y Gogledd a
Lein Arfordir y Cambrian.
- Ynni - Bydd fferm gwynt
ar y môr yn North Hoyle, Bae Lerpwl, Gwastadeddau'r Rhyl a
Gwynt y Môr yn cynnig cyfleoedd i economi'r Gogledd. Bydd
angen uwchraddio'r gwaith newydd arwyddocaol hwn o gynhyrchu ynni
carbon isel i'r grid trydan presennol, a bydd hyn yn gyfle nid yn
unig i ddiogelu dyfodol y rhwydwaith ond hefyd i annog dulliau
arloesol o weithredu cynlluniau cymunedol.
Mae'r Rhaglen Ynys Ynni yn cynnwys cymysgedd o brosiectau
cynhyrchu ynni - adeilad newydd Horizon Nuclear, fferm wynt ar y
môr Rhiannon a chyfnod nesaf rhes o dyrbinau llanw'r Marine
Current Turbines. Mae gan y rhain, ynghyd â chynlluniau
eraill sydd ar y gweill, fel ailddatblygu hen safle Alwminiwm
Môn a'r tir cyfagos, y potensial i drawsnewid economi Ynys
Môn ac i gynnig mantais i ffyniant economaidd ledled y
Gogledd. Gallai'r cynlluniau arfaethedig hyn ddod â dros
£20bn o fuddsoddiad sector preifat i'r rhanbarth.
Mae maint y buddsoddiad a'r allbynnau potensial yn golygu bod
dull strategol a chydgysylltiedig o weithredu gan randdeiliaid y
sector cyhoeddus a phreifat yn hanfodol. Rydym yn cydweithio'n agos
ag adrannau Llywodraeth Cymru, Awdurdodau Lleol, CLlLC a'r sector
cyhoeddus/preifat ehangach, i nodi buddsoddiadau strategol
galluogol ac i sicrhau'r canlyniadau gorau i fentrau economaidd
presennol fel Ardaloedd Menter Glannau Dyfrdwy ac Ynys
Môn.
Ym mis Chwefror rhoddwyd Trwydded Forol i SeaGeneration Wales
Cyf ar gyfer rhes o dyrbinau llanw 10MW cyn-fasnachol oddi ar Ynys
Môn. Bydd y prosiect £70m hwn yn ein symud yn agosach
tuag at gynnal y rhes o dyrbinau llanw cyn-fasnachol cyntaf yn y DU
erbyn 2015. Unwaith y byddant yn weithredol bydd y rhes o dyrbinau
yn darparu trydan ar gyfer hyd at 10,000 o gartrefi. Rydym yn
cydweithio'n agos ag Ystad y Goron i nodi ardaloedd eraill ar gyfer
profi'r tonnau a'r llanw er mwyn sefydlu sector ynni morol yng
Nghymru.
- Tai - Mae Safon
Ansawdd Tai Cymru yn sicrhau bod yr holl dai cymdeithasol presennol
yn cynnig i denantiaid gartrefi fforddiadwy a theilwng. Dros y pum
mlynedd nesaf amcangyfrifir y bydd £2.5bn yn cael ei wario
gan landlordiaid cymdeithasol ar wella cartrefi pobl.
Mae Cartrefi Cymunedol Gwynedd yn darparu £136m o
fuddsoddiad SATC yng Ngwynedd, gan sicrhau'r budd gorau posibl i
sgiliau a swyddi lleol. Mae'r buddsoddiad hwn wedi sicrhau 62 o
hyfforddeiaethau ar draws y rhaglen, gyda 36 yn ymgymryd â
phrentisiaethau NVQ lefel 2 neu 3. Maent yn cydweithio'n agos
â Choleg Menai ac yn annog contractwyr i ddefnyddio eu
gwasanaethau wrth recriwtio eu prentisiaid.
Yn ogystal â hyn, rydym wedi darparu pecyn cyllid gwerth
£16.5m i wella safonau tai yng Ngorllewin y Rhyl a chreu
cynnig mwy cytbwys ar gyfer tai drwy newid y math o dŷ a'r
ddeiliadaeth. Gan weithio mewn partneriaeth â Chyngor Sir
Ddinbych a Grŵp Tai Pennaf, bydd y prosiect yn gweld 34 o
adeiladau anfoddhaol yn cael eu clirio, 46 o adeiladau eraill yn
cael eu hailfodelu/ailwampio, a chreu mannau gwyrdd o ansawdd y mae
mawr angen amdanynt.
- Adfywio - Yn Ardal Adfywio
Môn a Menai rydym wedi hwyluso rhaglen sy'n werth £38m
a ariennir gan Ewrop i gefnogi Canolfannau Trefi ac Arfordirol ar
draws y rhanbarth. Darparwyd cyllid ar gyfer cynlluniau i wella
canol trefi mewn llawer o drefi ar draws y rhanbarth, gan gynnwys
Bae Colwyn, Caernarfon, Bangor a Chaergybi.
Yn Ardal Adfywio Arfordir Gogledd Cymru, ar y cyd â
chyllid yr UE buddsoddwyd £7.8m i ddatblygu "Porth Eirias",
fel rhan o Brosiect y Glannau yn y dref, sy'n werth miliynau o
bunnoedd, ac sydd hefyd yn cynnwys cynllun newydd i amddiffyn yr
arfordir. Nid yn unig mae hwn yn fuddsoddiad pwysig yn y seilwaith
lleol, ond hefyd mae'r gwaith i greu'r buddiannau gorau posibl i'r
gymuned wedi arwain at 63% o'r gweithlu a gyflogir ar y cynllun yn
dod o gymunedau o fewn cylch o 35 milltir.
- Addysg - Mae'r Rhaglen
Ysgolion ar gyfer yr 21ain Ganrif yn fenter gydweithredol sy'n
werth £1.4bn ledled Cymru. Yn y Gogledd bydd y cynllun hwn yn
darparu mwy na £220m o fuddsoddiad cyfalaf blaenoriaeth
yn y seilwaith addysg leol erbyn 2018-19.
- Iechyd - O fewn y sector
iechyd rydym yn buddsoddi dros £105m i ailddatblygu Ysbyty
Glan Clwyd, er mwyn galluogi'r ysbyty i wella ansawdd ei
ddarpariaeth o ofal, gan ddiogelu a chreu cyfleoedd sydd eu hangen
yn fawr am waith lleol.
Casgliad
- Mae
Llywodraeth Cymru yn chwarae rôl dyngedfennol yn cyflenwi
prosiectau seilwaith mawr ledled Cymru. Ar y lefel uchaf mae ein
dull strategol ni o ddarparu prosiectau seilwaith o bwys yn
llwyddiant, ac mae'n hybu buddsoddiad yn seilwaith Cymru, yn
meithrin llinellau newydd o gydweithredu ac yn gwella'r wybodaeth
am y buddsoddiad arfaethedig a'i amlygrwydd yn y Gogledd ac ar
draws y wlad gyfan. Byddwn yn parhau i ymgysylltu â
rhanddeiliaid allweddol i hwyluso buddsoddiad yn y dyfodol. Byddwn
yn sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o gyfleoedd cyllido fel y
Cronfeydd Strwythurol Ewropeaidd ac yn datblygu ein hasedion, gan
gynnwys y potensial ar gyfer cynhyrchu ynni.
Y Gwir Anrh Carwyn Jones AC
Prif Weinidog Cymru